फुटबलर बिमलको बहिनीको हत्यारालाई गाउलेले दिए फासी
शिव लामिछाने भन्छन नेपालमा मृत्युदण्डको सजाय हुनु हुदैन
तर, के फासी अर्थात मृत्युदण्ड सजायको जायजता हामीले अध्ययन गर्यौँ ? मनोबैज्ञानिकहरु भन्ने गर्छन्, जति सजाय तय हुन्छ त्यतिसम्म घटना हुनु समान्य हुन्छ । के अब नेपालमा मृत्युदण्ड सजाय पाउने खालका घटना हुनु सामान्य भै सकेको हो त ? कति सजिलो छ “मृत्युदण्ड” शब्द उच्चारण गर्न, यस्को जटिलतालाई लत्याएर हिँड्न मिल्छ त यो समयमा ? ठूला र बलिया राष्ट्रले पनि त मृत्युदण्डको सजाय दिएका छन् भन्ने तर्क आउन सक्छ यहाँ । तर, ठूला र सम्मृद्ध राष्ट्रले गरे भन्दैमा हामीले गर्नुपर्छ भन्ने केही छ ? या हामीले उनीहरुले जस्तै प्रयोगमा ल्याउन सक्छौँ । बलात्कार र हिंसामा परेकाहरुका लागि न्याय हुने गरी महिला मैत्री कानुन निर्माण गर्नुपर्ने कुरामा कुनै दुईमत छैन तर के त्यसको एकमात्र उपाय मृत्युदण्डको सजाय मात्रै हो त ? हामीले सजाय के का लागि दिन्छौँ ? समाजमा आउनसक्ने बिकृति नियन्त्रणका लागि, दोषीलाई सजाय र पीडितलाई न्यायका लागि या देश दुनियाँलाई देखाउन र तेस्रो पक्षको सन्तुष्टिको लागि ? मलाई लाग्छ, कसैको मृत्युबाट कोही सन्तुष्ट हुन्छ भने त्यो मानब हुनै सक्दैन । जस्तोसुकै अवस्थामा पनि अर्काको मृत्यु चाहने व्यक्ति आफैँमा कस्तो व्यक्ति होला अनुमान गर्नुस् त ? हो, त्यो साँच्चै ठूलो अपराधी हो । सयौँको ज्यान लिएको छ, सयौँ महिला माथि बलत्कार र बलत्कारको प्रयास गरेको छ, उसको मृत्युपश्चात हामीले के पाउँछौँ ? हात लाग्यो शुन्य । यदि उसले गरेको कामको सजाय दिइएको भए यो कसरी सजाय भयो जहाँ दोषीले पीडकले पाएको जति पीडा निरन्तर महसुस गर्दैन भने । यदि अर्को अपराधीलाई तर्साउनकै लागि उसलाई मृत्यूदण्ड दिनुपर्ने कसैले भन्छ भने त्यो कदापी मान्य वाक्यांश हैन भन्ने मेरो ठम्याई हो । यदि अर्को घटना हुनबाट रोक्नका लागि कसैको ज्यान लिने हो भने हामी मानव रह्यौँ र ? हामी र त्यो अपराधीमा के फरक रह्यो र ?मनोबैज्ञानिकहरु भन्ने गर्छन्, जति सजाय तय हुन्छ त्यतिसम्म घटना हुनु समान्य हुन्छ । के अब नेपालमा मृत्युदण्ड सजाय पाउने खालका घटना हुनु सामान्य भै सकेको हो त ? कति सजिलो छ “मृत्युदण्ड” शब्द उच्चारण गर्न, यस्को जटिलतालाई लत्याएर हिँड्न मिल्छ त ? धेरै अमेरिकी र युरोपियन देशहरुले मृत्युदण्डको सजायलाई त्यागेका छन् । हामीले राम्रा भनेर नजर गाड्ने ती राष्ट्रहरुले लामो अनुभवपछि किन मृत्युदण्डलाई त्यागे त ? हामीले ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलको तथ्याङ्क नै हेर्ने हो भने पनि भष्ट्राचारको १७५ देशको सूचीमा नेपाल आफूलाई १२६ औ स्थानमा राखेको छ । हामीले बुझपचाउने अवस्था छैन कि नेपालको हरेक सरकारी गैरसरकारी र अड्डा अदालत पनि यो भन्दा बाहिर छैन ।
अब यो अवस्थामा के सधैँ दोषीले नै कारबाही भोग्छन् भन्ने ग्यारेन्टी तपाईँले लिने या मैले । ठूला र सम्बृद्ध भनिने राष्ट्रमा पनि मृत्युदण्डको बिरुद्धमा ठूला ठूला आवाज उठ्ने गरेको तथ्याङ्क हामी सामु छर्लङ्ग छ, यो अवस्थामा हामी मृत्युदण्डको पछाडि किन दौडिरहेका छौँ ? यो सबै पढिरहँदा कोही लागिरहेको होला यो कस्तो अनुभुति पोखिरहेको छ, मानवीय समबेदनालाई नबुझ्ने । कसैको मृत्यु चाहनु वा त्यही ब्यक्तिको सकारात्मक जीवन चाहनु कुनमा ज्यादा समबेदना छ, हामी सजिलै मुल्याङ्कन गर्न सक्छौँ । अनि अर्को कुरा दोषी माथीको सजाय । दोषीलाई कारबाही गर्नुपर्ने कुरामा कहीँ कतै दुईमत छैन, मात्र सजायको प्रक्रिया मात्र फरक हो । यी त सबै नेपालसँग सन्दर्भ गाँसिएका कुराहरु भए । तर यो भन्दा बाहिर हेर्ने हो भने पनि फासीको सजाय जायज नहुनुका धेरै कारणहरु छन् । हामीले आफूलाई जन्मदेखि अहिलेसम्म कतिपटक गलत काममा लगायौँ र त्यो व्यवहार कतिपटक शुद्धिकरण गर्यौँ ? यदि सजायको मतलब शुद्धिकरण हैन भने सजाय र कानुन बेकार छन् । जहाँ दोषीलाई शुद्धिकरणको मौका दिईँदैन त्यो आफैँमा कानुन हैन । हामीलाई शुद्धिकरण चाहिएको हो या समाज नै नचाहिएको हो ? एरिसटोटको जस्तो रामराज्य कल्पना गर्न थाल्ने हो भने हामी समाजबिना बाँच्नुपर्ने हुन्छ । रामराज्यको कल्पना गरेका एरिसटोटल नै उक्त कुरा सत प्रतिशत लागू हुन नसक्ने बताइरहँदा हामी कस्तो कल्पना गरिरहेका छौँ । त्यो मलाई थाहा भएन । मृत्युदण्डले निर्दोष जीवनमा खतरामा पार्ने सम्भावना पनि अत्याधिक रहन्छ । मैले माथि नै धेरैकुरा बताइसकेको छु, नेपालमा सजाय तोक्दा कस्ले र कसरी सजाय पाउने सम्भावना रहन्छ भन्ने कुरा । धेरै नेपाली अमेरिका, अष्ट्रेलिया, क्यानडालाई राम्रो देशका सूचीमा राख्ने गर्दछन् । अब अमेरिकामा मात्रै एक सय एक्काइस निर्दोषलाई फासीको सजाय भैसकेको छ, पछि बास्तबिकता थाहा पाएर के काम, लगनपछिको पोते ? यो सम्भावना नेपालमा कति रहन्छ भन्ने कुरा ध्यानमा राख्न जरुरी देखिन्छ । धेरै अमेरिकी र युरोपियन देशहरुले मृत्युदण्डको सजायलाई त्यागेका छन् । हामीले राम्रा भनेर नजर गाड्ने ती राष्ट्रहरुले लामो अनुभवपछि किन मृत्युदण्डलाई त्यागे त ? के त्यसको प्रयोग सकारात्मक र राम्रो भएका भए त्याग्थे होला त ? यो प्रश्न माथि हामीले सोच्न गर्नु जरुरी छ । एक निर्दोषले सजाय पाउनु भन्दा दश दोषी भागेको बेश हुन्छ भन्ने मेरो धारणा हो ।
आफैँ सुरक्षा गर्न नसक्ने, आफ्नै राज्य भित्रका नागरिकको व्यवहारमा परिवर्तन गर्न नसक्ने अनि मृत्युदण्डको सजायँ आवश्यक छ भन्दै ताली ठोक्नु कतिको जायज हो ? यो गम्भिर प्रश्न हो । म यहि लेखमार्फत राज्यको कानुन बनाउनका लागि झगडा गरिरहेका र अगाडि सम्माननिय पद झुण्डिएका सबैमा अनुरोध गर्छु, कृपया यो गल्ती नगर्नु होला । हामी सकारात्मक समाजको पहल गरिरहेका छौँ ।
कसैको मृत्युको घोषणा गर्ने अधिकार कुनै व्यक्तिलाई त छैन छैन, यो अधिकार राज्यलाई पनि छैन । हामी अरुलाई कट्टरपनको व्याख्या गरिरहँदा कसैको जीवन र मृत्युको निर्णय गर्ने कस्तो कट्टरपन्थी सोच हो, त्यो पनि बुझ्नु जरुरी छ । यदि हामी भविष्यका बारेमा चिन्तित भएर मृत्युदण्डको ब्याख्या गरिरहेका छौँ भने, एउटा बालकलाई सानैदेखि कसैको मृत्युको ब्याख्या गरेपछि त्यही बालक पछि गएर कस्तो बन्ला भन्ने पनि हामीले सोच्नुपर्दछ । के ती बालकमा त्यही डर छिराएर हामी सुसमाजको ब्याख्या गरिरहेका छौँ ? के यो हुनसक्छ ? के हामी त्यो राज्यको नागरिक बन्न चाहन्छौँ, जहाँ राज्यले कानुन बनाएर नागरिक मार्छ ? यदि साँच्चै नेपालले मृत्युदण्डको सजायलाई आफ्नो कानुनी किताबमा सूचीकृत गर्यो भने म नेपाली भन्नुमा लाज मान्छु, म आफ्नो देशमा आफूलाई शरणार्थी व्याख्या गर्दछु र नागरिकता त्याग्दछु । यसो भनिरहँदा मलाई नेपालीपनको माया नलागेको हैन तर मृत्युदण्डको व्याख्या मेरो शब्दकोशले यसरी नै गर्छ र मलाई मृत्यु र मृत्युदण्ड देखि समान घृणा लाग्छ । (लेखक पाकिस्तानमा आम सञ्चार अध्ययन गर्दैछन् ।)